Onderzoek naar de biologische klok

Er zijn de laatste jaren steeds meer aanwijzingen dat een regelmatige verstoring van de biologische klok leidt tot nadelige gezondheidseffecten. Verstoringen van de biologische klok zijn gerelateerd aan negatieve gezondheidseffecten zoals slaapstoornissen, hart- en vaatziekten en diabetes. Verstoringen van de biologische klok worden onder andere veroorzaakt door veel en fel licht in de avond, door bijvoorbeeld het gebruik van smartphones en tablets, een jetlag door het vliegen door verschillende tijdzones en door avonds en ’s nachts te werken.

Hoe werkt de biologische klok?

De biologische klok is een systeem in ons lichaam dat ervoor zorgt dat biologische processen – zoals het verteren van eten – gebeurt op momenten van de dag dat dit nodig is. Het bekendste ritme dat geregeld wordt door de biologische klok is het slaap-waak ritme.  De biologische klok bestaat uit meerdere ‘klokken’:

• De centrale klok in de hersenen (de suprachiasmatische nucleus ook wel de SCN).  
• De perifere klokken in vrijwel alle organen zoals hart, lever en nieren.

De perifere klokken worden aangestuurd door de centrale klok. De centrale klok is noodzakelijk om het ritme van de perifere klokken synchroon te laten lopen, zoals een dirigent die zorgt dat alle orkestleden in de maat blijven spelen.De centrale klok zelf wordt aangestuurd door licht. Hierdoor blijft de centrale klok een ritme van ongeveer 24 uur houden. Het licht zorgt ervoor dat de klok iedere dag gelijk gezet wordt met de buitenwereld.

Wanneer iemand ’s avonds en ’s nachts blootgesteld wordt aan licht, of als iemand ’s avonds of ’s nachts eet of activiteiten verricht, dan kan de biologische klok verstoord raken. De biologische klok ontvangt dan verschillende signalen die niet met elkaar kloppen. Dit komt bijvoorbeeld voor bij nachtwerk, maar komt mogelijk ook steeds meer voor door het stijgende gebruik in de donkere avonduren van lichtgevende apparaten zoals tablets en smartphones.

Onderzoek 1: Lichtgevende schermen & werktijden

Met dit onderzoek willen we onderzoeken of en hoe we gezondheidseffecten van een verstoring van de biologische klok kunnen verminderen, door te kijken of we de verstoring van de biologische klok beter meetbaar kunnen maken. Het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) is daarbij op zoek naar stoffen in het bloed die kunnen voorspellen of de biologische klok van iemand (chronisch) verstoord is. Deze informatie kan helpen bij het onderzoeken of aanpassingen aan bijvoorbeeld het rooster of voedingspatroon van iemand die ’s avonds of ’s nachts werkt, ook daadwerkelijk leiden tot verminderde verstoring van de biologische klok.

Opzet onderzoek 
Dit onderzoek bestaat uit een vragenlijst met twee delen die verspreid wordt onder ruim 75.000 Lifelines deelnemers. Het eerste deel van de vragenlijst gaat in op het gebruik van lichtgevende schermen, zoals de mobiele telefoon, tablet en PC. Het tweede deel over werkroosters.  Het invullen van het eerste deel duurt maximaal 10 minuten. Het invullen van de vragenlijst over werkroosters duurt maximaal 30 minuten, afhankelijk of iemand in ploegendiensten werkt of niet. Dit aanvullend onderzoek loopt in november en december 2017.

Onderzoek 2: Schermgebruik & slapen

In samenwerking met het RIVM doen wij extra onderzoek naar schermgebruik en slaap bij kinderen en jongeren. Het onderzoek is gedaan door het Rijksinstituut voor Volksgezondheid en Milieu (RIVM) onder Lifelines deelnemers. 

Wat is het doel van het onderzoek?
Met dit onderzoek willen wetenschappers achterhalen welke rol de biologische klok speelt bij het gezonder oud worden. Er zijn steeds meer aanwijzingen dat een verstoring van de biologische klok nadelig is voor de gezondheid. Verstoringen worden mogelijk veroorzaakt door bijvoorbeeld het gebruik van lichtgevende schermen in de avond, zoals tablets en smartphones. Meer inzicht in het gebruik van schermen en kwaliteit van slaap kunnen uiteindelijk leiden tot betere adviezen over schermgebruik in de avond en andersoortige verstoringen van de biologische klok. De gegevens verzameld in dit onderzoek worden gekoppeld aan de gegevens die eerder verzameld zijn binnen de Lifelines studie.